استدلال چیست؟

مفاهیم بنیادین منطق

درآمد به منطق فصل ۱ قسمت ۳

در قسمت یکم این فصل با «منطق» روبرو شدیم و در آن قسمت انگاره‌‌های استدلال، نتیجه، مقدمات و نتیجه گرفتن را از پیش انگاشته گرفتیم. اکنون که می‌دانیم گزاره چیست، در این قسمت به پیش‌انگاشته‌های خود نزدیک‌تر می‌نگریم. و سرانجام می‌بینیم در منطق، یك استدلال مجموعه‌ای از گزاره‌‌‌ها است؛ با این ادعا كه یكی از گزاره‌ها، یعنی نتیجه، به‌دست‌آمد از‌ بقیه گزاره‌ها، یعنی مقدمات است. نیز، با دومین منطق‌دان بزرگ باستان، «کریسیپوس رواقی»، آشنا شده و در این آشنایی انگاشته‌های خود را ژرف‌تر می‌کاویم.

هر کسی تفاوت دليلِ بایسته و بسنده را با مغالطه می‌داند. خواندن منطق استناد به معيارهايی نيست كه هم‌اكنون در ذهن آموزنده نباشد.
__ کلارنس ایروینگ لوئیس C.I. Lewis ، فیلسوف و منطقی آمریکایی (۱۹۶۴-.۱۸۸۳)

۳.۱ استدلال

روند

Process

دنباله‌ای از اعمال یا حالات که سرانجامی برای آن متصور است.

A sequence of actions or moves taken in order to achieve a result.

اندریافتن

استنباط

Inference

نتیجه و مقدماتی که از آنها آن نتیجه بدست آمده؛ [یک استدلال].

اندریافتن
دست آوری یک نتیجه از مقدمات — یک استباط یک روند اندیشگانی است که در آن گزاره‌ای برمبنای برخی گزاره‌ دیگر بدست آمده و تأیید می‌شود.

A conclusion and the premises from which it is inferred; an argument. Drawing an inference— inferring a conclusion from premises—is a process by which one proposition is arrived at and affi rmed on the basis of some other proposition or propositions.

استدلال

Argument

هر گروهی از گزاره‌ها با این ادعا که یکی از آنها [نتیجه] دست آمده از‌ بقیه گزاره‌ها [مقدمات] است.
نتیجه استدلال اندریافت مقدمات آن استدلال است.

Any group of propositions of which one, the conclusion, is claimed to be supported by the others, the premises. The conclusion of an argument is inferred from the premises of the argument.

نتیجه

Conclusion

در هر استدلال، آن گزاره که ادعا شده سایر گزاره‌های استدلال پشتیبان آن هستند، یا به عنوان دلیل برای آن ارایه شده‌اند.
نتیجه گزاره‌ای است که از یک یا چند گزاره دیگر (یعنی مقدمات) اندریافت میشود.

In any argument, the proposition to which the other propositions in theargument are claimed to give support, or for which they are given as reasons. The onclusionis the proposition inferred from one or more other propositions (i.e., the premises).

مقدمات

Premises

در یک استدلال، گزاره یا گزاره‌هایی که اندریافت بر اساس آنها استوار است؛ آن گزاره‌‌ها که ادعا شده زمینه یا دلیل برای نتیجه اندریافت را فراهم آورده‌اند.

In an argument, the propositions upon which the inference is based; the propositions that are claimed to provide grounds or reasons for the inferred conclusion.

در گفتار روزمره (و بیشتر در زبان انگلیسی)، واژه استدلال (argument) به دو معنای متمایز به‌کار می‌رود: گاهی اوقات منظور ما مباحثه (dispute) است و گاهی مراد ما استنباط (inference) است. برداشت اول این واژه کنش‌ورز است، مانند وقتی می‌گوییم پروین و پرویز درباره محل سفر در تعطیل آخر هفته به استدلال مشغول‌اند. در این مواقع گفته می‌شود آنها درگیر یک مباحثه‌اند، یعنی چند فرد درگیر یک نبود توافق هستند.

در منطق، استدلال یک اصطلاح فنی است و بدین قصد تدوین شده تا معنای "استدلال" را، بعنوان اندریافت، دقیق و مستحکم کند. در منطق، یك استدلال به‌طور صریح گروهی گزاره‌ است، با این ادعا كه یكی از گزاره‌ها دست‌آمد‌ه از بقیه گزاره‌ها است، به قسمی ‌که این بقیه گزاره‌ها زمینه‌ساز و پشتیبان درستی آن‌یک ‌گزاره باشند. برای هر استدلال یک اندریافت نظیر نیز وجود دارد.

■ مقدمه و نتیجه در استدلال

معمولاً قطعات گفتاری یا نوشتاری شامل چندین گزاره‌ مرتبط هستند و حال‌آنکه می‌توانند شامل هیچ استدلالی نباشند. یک استدلال صرفاً گردآمده‌ای از گزاره‌ها نیست. استدلال گروهه‌ای ساخت‌یافته است که دربردارنده یا نمایان کننده یک اندریافت باشد. ما این ساخت‌یافتگی را با دو اصطلاح نتیجه و مقدمه شرح می‌دهیم. نتیجه در یك استدلال گزاره‌ای است كه تأیید آن بر مبنای بقیه گزاره‌های استدلال انجام می‌شود، و این بقیه گزاره‌‌ها ‌كه برای‌ پشتیبانی این نتیجه، مورد ‌تأیید (یا مفروض) قرار‌‌گرفته‌اند، مقدمات نام دارند. نتیجه یک استدلال از مقدمات آن استدلال اندریافت میشود. بنابراین، در برداشت فنی در منطق، یک استدلال شامل یک یا تعداد بیشتر مقدمه و یک نتیجه اندریافت شده از آن مقدمه (یا مقدمات) است. ساختار یک استدلال عبارت است از

مقدمات ⇐ نتیجه

که در آن، پیکان نشان دهنده جهت استدلال از مقدمات به نتیجه است. ازآنجاکه، نوعاً استدلال‌ها را عمودی می‌نویسیم، می‌توان رابطه بین نتیجه و مقدمات آن را بگونه زیر نمایش داد.

مقدمات و نتیجه

رسم است نماد '∴' را بعنوان «بنابراین» بکار گرفته و ساختار نمایاش داده شده بوسیله نمودار بالا را معمولاً مطابق زیر نمایانده:

مقدمه
مقدمه
∴ نتیجه

هر سه این موارد نشان می‌دهند که لزوماً کدام گزاره‌ها مقدمات هستند و کدام گزاره نتیجه است.

در این کتاب، با گستره وسیعی از استدلال روبرو خواهیم شد — استدلال‌هایی از اقسام گوناگون و در زمینه‌های گوناگون. ما استدلال‌ را — در زمینه‌هایی چون سیاست، اخلاق، ورزش، دانش و نیز آن‌ها که برخاسته از زندگانی روزانه هستند — تحلیل خواهیم کرد. همه، چه آنان که از این استدلال‌ها دفاع می‌کنند و چه آنان که به آن‌ها حمله می‌کنند، درپی آنند تا درستی (یا نادرستی) نتایج دست آمده را ثابت نمایند. البته ما نیز، گرچه منطقی، می‌توانیم همچون یک شهروند یا یک مباشر درباره درستی یا نادرستی نتایج دست‌آمده عمیقاً دل‌نگران باشیم. لیکن به‌عنوان یک منطقی همه آن دل‌بستگی‌ها را کنار خواهیم نهاد. ما عمدتاً به دنبال دو چیز هستیم. یکم: در پی صورتِ استدلالِ موردبررسی هستیم، تا معین کنیم آیا آن استدلال از آن گونه صورت‌ها است که نتیجه خود را تضمین می‌کند؟ و دوم: در پی کیفیت استدلال هستیم تا معین کنیم آیا استدلال درواقع نیز نتیجه‌ای تضمینی به دست داده است؟

استدلال‌ها در حد زیادی در میزان درهم‌تنیدگی‌شان متفاوت هستند. بعضی بسیار ساده‌اند. بعضی دیگر، همان‌طور که خواهیم دید، کاملاً پیچیده هستند؛ این گاهی به‌خاطر ساختار یا پیکربندی گزاره‌های متشکله آن‌هاست، گاهی به خاطر رابطه میان مقدمات و گاهی به خاطر رابطه بین مقدمات و نتیجه.

ساده‌ترین نوع استدلال شامل یك مقدمه و یك نتیجه است كه به‌طور ضمنی مدعی است نتیجه از مقدمه دست آمده است. ممكن است مقدمه و نتیجه هركدام در یك جمله ظاهر شوند‌، مانند استدلال زیر كه به كتاب درسی زیست‌شناسی ایالت آلاباما[آمریكا] با یك برچسب ضمیمه گردیده:

وقتی حیات در زمین آغاز شد كسی وجود نداشت. بنابراین هرآنچه در مورد پیدایش حیات گفته می‌شود فقط به‌عنوان یك نظر ارزش دارد نه واقعیت.

و یا ممكن است مقدمه و نتیجه هردو در یك جمله ظاهر شوند. مانند استدلال زیر:

ازآنجاکه اكنون روشن‌شده، نوع بشر سرچشمه‌یافته از اجداد آفریقایی خود است، عقیده به تفاوت‌های عمده نژادی همان اندازه مسطح بودن ‌کره زمین مهمل است. ـ David Hayden, “Thy Neighbor, Thy Self,” The New York Times, 9 May 2000.

همچنین ترتیب آمدن مقدمات و نتیجه می‌تواند متفاوت باشد، لیکن در تعیین کیفیت استدلال نقش تعیین‌کننده ندارد. چیز معمولی است که در یک استدلال نتیجه قبل از مقدمه آمده باشد. وقتی بیب روث/Babe Ruth (قهرمان بیس‌بال) هفت‌صدمین ضربه برندگی را در مسابقات داخلی (۱۳ ژوئن ۱۹۳۴) زد، روزنامه نیویورک‌تایمز این‌گونه استدلال کرد:

رکورد امروز در استادیوم ناوین فیلد /Navin Field، وقتی بیب روث هفت‌صدمین ضربه برندگی در طول عمر حرفه‌ای خود را زد، نوید ماندن همیشه می‌دهد. جنین نویدی می‌دهد زیرا فقط تعدادی اندک بهره‌مند از چنین درازای عمر در شمایل نامیرای قهرمانی بوده‌اند؛ و فقط دو بازیکن دیگر در تاریخ بیس‌بال بیش از ۳۰۰ ضربه برندگی در مسابقات داخلی زده‌اند.

این نمونه استدلالی است که هردو مقدمه آن بعد از نتیجه آمده‌اند. و نیز از آن نمونه استدلال‌های است که بسیار محتمل است نتیجه آن نادرست باشد، چراکه در ۲۱ ژوئن ۱۹۷۳، یعنی سی‌ونه سال بعد، هنک آرون /Hank Aaron هفت‌صدمین ضربه برنده شدن را در مسابقات داخلی به ثمر نشاند.

مثال دیگر از این نوع را، كه شامل دو جمله است و در آن ابتدا نتیجه آمده، می‌توانید در زیر ببینید:

اداره دارو و غذا باید فوری فروش سیگار را ممنوع کند. مگر نه این است که مصرف سیگار پیشگیرانه‌ترین علت مرگ‌ومیر است. - Ban Cigarettes," Orlando Sentinel, 27 February 1992.

حتی وقتی مقدمه و نتیجه هردو باهم در یک جمله بیان شوند، امکان دارد نتیجه قبل از مقدمه بیاید. جرمی بنتهام، فیلسوف فایده ‌گرا، استدلال آشکارای زیر را در اثر خود مبانی قانون گذاری (۱۸۰۲) آورده:

هر قانونی شرورانه ‌است، قوانین مخل آزادی فردی هستند.

گرچه این فقط یک جمله کوتاه است ولی یک استدلال است، زیرا شامل دو گزاره است که اولی (هر قانونی شرورانه است) نتیجه و گزاره دوم (قوانین مخل آزادی فردی هستند) مقدمه است. ازآنجاکه استدلال گروهی از گزاره‌ها است، یك گزاره به‌تنهایی و به‌خودی‌خود نمی‌تواند تشكیل‌دهنده استدلال باشد. نكته دارای اهمیت فراوان اینکه، بعضی گزاره‌ها، ازآنجاکه مركب هستند، بسیار به استدلال شباهت ‌دارند. باید دقت كافی داشت تا این نوع گزاره‌ها را از استدلالی که به آن شبیه هستند تمیز داد. به گزاره شرطی زیر توجه نمایید:

اگر هدف دولت ایجاد برابری در جامعه باشد آنگاه دولتِ بر مبنای طبقه متوسط پایبند به بهترین برپای داری آن است.

که در آن، نه گزاره اول و نه گزاره دوم آن ادعا شده‌. همه آنچه ادعا شده این است که اولی ره‌نمون‌ به بعدی است و هردو هم می‌توانند نادرست باشند. هیچ نتیجه‌گیری انجام‌نشده و نیز ادعای درستی هیچ نتیجه‌ای در آن نیست. ارسطو که بیش از دو هزار سال قبل به بررسی ساختار و تساوی دولت‌های [دولت‌شهرهای] واقعی در یونان می‌پرداخت با اطمینان در اثر خود «سیاست، کتاب ۴ فصل ۱۱»، نوشت:

هدف دولتی ایجاد برابری در جامعه است، بنابراین دولتِ بر مبنای طبقه متوسط پایبند به بهترین برپای داری آن است.

در این حالت آنچه داریم یک استدلال است. استدلال ارسطو کوتاه و ساده است؛ ولی بیشتر استدلال‌ها طولانی‌تر و پیچیده‌تر هستند. به‌هرحال، هر استدلال چه ساده یا پیچیده شامل تعدادی گزاره است كه یكی نتیجه و بقیه مقدمات است، كه این مقدمات پشتیبانی نتیجه را به عهده دارند.

گرچه هر استدلال مجموعه‌ای ساخت‌یافته از گزاره‌هاست اما هر مجموعه ساخت‌یافته‌ای از گزاره‌ها استدلال نیست. به این گزارش اخیر درباره نابرابری جهانی توجه کنید.

در همین جهانی که در آن بیش از یک میلیارد نفر در سطحی از رفاه زنگی می‌کنند که هرگز قبلاً شناخته نبود، تقریباً یک میلیارد انسان دیگر با قدرت خرید روزانه کمتر از یک دلار آمریکا در تقلای زنده ماندن هستند. اکثر فقرای جهان گرفتار بدخوراکی هستند — فقدان دسترسی به آب آشامیدنی و حتی ابتدایی‌ترین خدمات بهداشتی و ناتوانی از فرستادن فرزندان به مدرسه. به گزارش یونیسف بیشتر از ۱۰ میلیون کودک هرساله — نزدیک به ۳۰,۰۰۰ هرروز — از علل قابل‌اجتناب وابسته به فقر می‌میرند. _ Peter Singer, “What Should a Billionaire Give—and What Should You?” The New York Times Magazine, 17 December, 2006

این یک گزارش عمیقاً نگران‌کننده است — لیکن استدلالی در آن نیست.

استدلال‌ علاوه بر دانش، هنر نیز هست، چیزی است كه ما آن را انجام می‌دهیم و بعلاوه آن را درك‌ ‌می‌كنیم. دلیل‌آوری برای باروهایمان به‌طور طبیعی حاصل می‌شود، اما مهارت در ساختن استدلال و آزمون آن می‌تواند با عمل و تمرین افزون شود. کسی که این مهارت را پرورانده از كسی كه هرگز به اصول آن نپرداخته به‌احتمال بیش بهتر بتواند به گونه صحیح استدلال ‌نماید. در این کتاب به فراوانی فرصت برای تمرین فراهم‌شده. ازاین‌جهت ما در این فصل فرصت‌های فراوانی را برای تمرین تحلیل استدلال فراهم کرده‌ایم.

تمرین

فصل ۱ قسمت ۳

مقدمات و نتیجه را در هریك از قطعه متن‌های زیر تعیین نمایید. بعضی مقدمات نتیجه را پشتیبانی می‌کنند و بقیه پشتیبانی می‌کنند. توجه داشته باشید که مقدمات ممکن است پشتیبان نتیجه به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم باشند و بعلاوه یک قطعه متن ساده ممکن است شامل بیش از یك استدلال باشد.

۱- یک نیروی شبه‌نظامی مردمی و منظم برای امنیت ایالات آزادشده ضرورت دارد، حق مردم در نگهداری اسلحه نباید خدشه‌دار گردد. __The constitution of USA, Amendment 2 2.
حل:
مقدمه: یک نیروی شبه‌نظامی مردمی و منظم برای امنیت ایالات آزادشده ضرورت دارد.
نتیجه : حق مردم در نگهداری اسلحه نباید خدشه‌دار گردد.

۲- چیزی که مانع می‌شود افراد از کپی کردن یک کتاب و دادن آن به یک دوست خودداری نمایند، امانت‌داری نیست، بلکه خریدن آن با جلد کاغذی است که ارزان‌تر تمام می‌شود. __2000 March 26- NT Magazine

۳- توماس اکواین استدلال می‌کرد که هوش انسان هدیه خداوندی است و بنابراین "کار زدن آن برای فهم جهان رودررویی با خدا نیست، بلکه موجب خشنودی او است.

—Recounted by Charles Murray in Human Accomplishment, New York: HarperCouins, 2003.

۴- عالی جناب ادموند هیلاری یک قهرمان است، اما نه به آن خاطر اولین نفر بودن در صعود به کوهستان اورست، بلکه به خاطر فراموش نکردن اقوام نپالی (Sherpas) که به او در انجام این کار بزرگ غیرممکن کمک کرد. او تمام زندگی‌اش را وقف ساختن بیمارستان و مدرسه برای آن‌ها کرد.

—Patre S. Rajashekhar, “Mount Everest,” National Geographic, September 2003

۵- آزمون‌های استاندارد تأثیرات نژادی و قومی نامتجانس دارند؛ دانش آموزان سفید و آسیایی، به‌طور متوسط و قابل‌ملاحظه، نمره بالاتر از همسالان سیاه و اسپانیایی خوددارند. این درست است برای این برای آزمون کلاس چهارم، آزمون ورود به دانشگاه، و هر ارزیابی دیگر متون برقرار است. اگر یک شکاف نژادی گواه تبعیض است، پس همه آزمون‌ها تبعیض‌آمیزند. —Abigail Thernstrom, “Testing, the Easy Target,” The New York Times, 15 January 2000

۶- عقل چیزی است که بیشتر از همه‌چیز دیگر به‌تساوی تقسیم شده، زیرا هر شخصی می‌پندارد چنان به فراوانی از آن برخوردار است، که حتی آن‌هایی که سخت‌کوشانه به دنبال چیزهای دیگری هستند، خواستار بیشتر ازآنچه دارند نیستند. __رنه دكارت. گفتار در روش-A Discourse on Method. 4.

۷- وقتی نوحا وبستر (Noah Webster) پیشنهاد واژه‌نامه زبان آمریکایی را ارائه کرد، منتقدان در نیمه اول قرن ۱۹ این‌گونه به وی پاسخ دادند: "ازآنجاکه هر واژه جدید در ایالات متحد آمریکا یا مهمل یا خارجی است چیزی به‌عنوان زبان آمریکایی وجود ندارد؛ آنچه هست فقط انگلیسی بد است. —Jill Lepore, “Noah’s Mark,” The New Yorker, 6 November 2006

۸- از میان عواطف و خواسته‌های ما، عشقِ به قدرت بیشترین سرشت متکبرانه و شرکت ناپذیری را در خود دارد، زیرا غرور یک مرد نیازمند به خضوع انبوهی از مردم است.
__Edward Gibbon , The decline and Fall of the Roman empire Volume 1 . Chap 3 5.

۹- ما قادریم با تلاش در پیشگیری از اکثر سرطان‌ها جلوگیری نماییم، تحقیقات بیشتر در پیشگیری و هزینه کمتر در معالجه توجیه بهتری دارد. __New York Times Book Review , April 1335 3.

۱۰- از قضاوت پرهیز کن، همه گناهکاریم. __ولیام شكسپیر- Henry 5th part 2 , act 3 , scene 3. 7.
حل:
مقدمه: همه ما گناهکاریم.
نتیجه: از قضاوت پرهیز کن.

۱۱- پاکسازی قومی تا چندی پیش به عنوان یک ابزار مشروع سیاست خارجی تلقی می‌شد. در اوایل قرن بیستم تغییر اجباری جمعیت غیر معمول نبود. امپراتوریهای چند فرهنگی فروپاشید و ملی گرایی باعث شکل گیری کشورهای جدید و از نظر قومی همگن شد.
—Belinda Cooper, “Trading Places,” The New York Times Book Review, 17 September 2006

۱۲- ازآنجاکه آن‌ها به‌طور بیوشیمیایی راه ورود عوامل بیماری‌زا را تمیز می‌کنند و سواری مجانی هم به آن‌ها می‌دهند، کنه‌ها بیشترین نقش را در ایجاد بیماری‌های عفونی در جهان دارا هستند. __The Science , April 1998-

۱۳- او که عشق را نمی‌شناسد، خدا را هم نمی‌شناسد، زیرا خدا عشق است. __-1 John 428 10.

۱۴- دانایی کل و قادر مطلق با یکدیگر ناسازگارند. اگر خدا دانای کل است، پس باید هم‌اکنون بداند که چگونه می‌خواهد برای تغییر مسیر تاریخ با استفاده از قدرت مطلق خود مداخله کند. اما این بدان معناست که او نمی‌تواند نظر خود را در مورد این مداخله تغییر دهد، این بدین معناست که او قادر مطلق نیست.
—Richard Dawkins, The God Delusion (New York: Houghton Mifflin, 2006)

۱۵- عقل بزرگترین دشمن ایمان است. هرگز به چیزهای معنوی کمک نمی‌کند، اما از همه بیشتر با خرد آسمانی (Divine Word) درگیر می‌شود، و هرآن چه را که از خدا سرچشمه می‌گیرد تحقیر می‌کند.
—Martin Luther, Last Sermon in Wittenberg, 17 January 1546

۱۶- با توجه به اینکه نور با سرعت محدود حرکت می‌کند، نگاه به اشیائی که میلیون‌ها مایل از ما دور هستند، درواقع نگاه به نوری است که سال‌ها قبل ساطع گردیده __Ann Anbon News 13 Feb. 1995- 11.

۱۷- توجیه نظری استدلال ما (که قانونی کردن سقط‌جنین در سال ۱۹۷۰ باعث کاهش جرائم در سال ۱۹۹۰ گردید) بر پایه دو فرض ساده استوار است. ۱– قانونی کردن سقط‌جنین موجب کاهش تولد نوزادان ناخواسته خواهد شد، و ۲– احتمال در معرض رنج بودن، مورد سوء‌استفاده قرار گرفتن، و غفلت برای کودکان ناخواسته بیشتر است و بنابراین احتمال بیشتری هست تا در آینده درگیر مسائل خلاف شوند. __ Jefferson children , 1998 16

۱۸- بهترین تماشاگران (شعبده‌بازان) ریاضیدانان، فیلسوفان و دانشمندان هستند، زیرا یک ذهن منطقی آماده پذیرش ارتباط بین علت ظاهر و معلول ظاهر است، و هنگامی‌که تردستی به اوج لحظه‌های غیرمنطقی خود می‌رسد، آنها بیشتر از همه دچار حیرت و تعجب می‌شوند. __ The Houdini Girl , Pantheon Books , 1999 17.

۱۹- اتهام (آزار جنسی) بر پایه اقدام خشونت‌آمیز است، نه قصد داشتن به آن، بنابراین متهم وقتی مقصر شناخته می‌شود که اتهام زننده عقیده به مقصر بودن وی داشته باشد. __-The Shadow University , The Free Press , 1998 18.

۲۰- این درست نیست به ماترک شخصی كه در دوران حیات مالیات می‌پرداخته، وقتی‌که می‌خواهد آن را به فرزندان، نوه‌ها و دیگر موارد خیر موردنظر خود مصرف کند دو برابر مالیات بسته شود، مالیات مردن، که به آن مالیات بر ماترک(مالیات بر ارث) می‌گویند، غیرمنصفانه است و باید لغو شود. __US. House Committee on Ways and Means , 3 July 1998 . 19.