قلمرو و مرزهای استقرا

چه به ما می‌دهند آن روش‌ها (پنج روش استدلال استقرایی) که در قسمت‌های پیشین به توضیح درآمدند؟ جان استوارت میل بر این عقیده بود آن‌ها ابزاری‌اند که می‌توان با آن‌ها به اکتشاف پیوندهای علی نائل آییم؛ و نیز احکامی‌اند که پیوندهای علی را ثابت می‌کنند. در هردو این مورد وی توان آن‌ها را دست بالا گرفته بود. درواقع این تکنیک‌ها گرچه بسیار زیاد مهم هستند، ولی نقش آن‌ها در علم محدودتر از آن است که میل تصور می‌کرد.

یک مشکل مهم از این واقعیت برمی‌خیزد که در پیکربندی این روش‌ها، میل فرض گرفته که فرد می‌تواند حالت‌های "داشتن فقط یک پیشایند مشترک" یا حالت‌های دیگر "داشتن هر پیشایند مشترک به‌جز یکی" را شناسایی کند. این عبارت‌ها را نباید لفظی به‌حساب آورد؛ هر دو شیئ‌ای‌‌ دارای بسیار پیشایند مشترک هستند، گرچه می‌توانند در ظاهر متفاوت به نظر آیند، و هیچ دو شیئ‌ای‌ فقط در یک ‌جهت متفاوت نیستند— یکی نزدیک‌تر به شمال است، یکی نزدیک‌تر به خورشید است، و مانند آن‌ها. حتی ما نمی‌توانیم همه پیشایندهای ممکن برای تعیین آنکه آیا آن‌ها فقط به یک طریق متفاوت‌اند را بیازماییم. آن هنگام که یک دانشمند این تکنیک‌ها را بکار می‌بندد، آنچه در ذهن وی هست نه همه پیش‌آیندها، که مجموعه‌ای از پیش‌آیندها مربوط است، چه اینکه فقط یک پیش‌آیند مربوط مشترک هست، چه‌ همه پیش‌آیندهای مربوط به‌جز یکی مشترک هستند. به‌عبارت‌دیگر، ما این روش‌ها را به آن پیش‌آیندهایی بکار می‌بندیم که دارای بعضی ارتباط با پیوند علی مورد پرسش هستند.

آن پیشایند‌ها کدام‌اند؟ ما تنها با کار زدن این روش‌ها نمی‌توانیم بدانیم چه عواملی مربوط هستند. برای استفاده از این روش‌ها باید ما به زمینه‌ای که می‌خواهیم در آن بکارشان گیریم با داشتن بعض تحلیل از عوامل علی حاضر در ذهن به آن‌ها رجوع کنیم. کاریکاتور "نوشنده علمی" این مشکل را به تصویر درمی‌آورد: وی یک‌شب اسکاچ و سودا می‌نوشد، شب دیگر بوربون و سودا، و شب بعدازآن براندی و سودا، سپس رم و سودا، سپس جین و سودا. چه چیزی علت سرمستی وی است؟ برای دوری از این مستی وی مدام سوگند یاد می‌کند که دیگر سودا ننوشد.

این نوشنده علمی روش توافق را طبق قواعد آن بکار برده است— اما این کار او مؤثر نیست، زیرا عوامل واقعاً مربوط در آن یشایند‌های مقدم شناسایی نشده‌اند و بنابراین نمی‌تواند کارگر باشند. البته می‌توان با کاربرد روش تفاوت سودا را خیلی سریع حذف و الکل را به‌عنوان یکی از عوامل مشترک در همه حالت‌ها مشخص کرد.

آن پژوهش دلیرانه برای علت تب زرد (مثال تب زرد در روش تفاوت)، که قبلاً در رابطه با روش تفاوت بحث شد، به تائید این نتیجه انجامید که تب زرد بوسیله نیش پشه آلوده پخش می‌شود. ما این را اکنون می‌دانیم، درست همان‌طور نیز اکنون میدانیم الکل و نه سودا علت مستی است. اما تجربه تب زرد نیاز به ژرف‌اندیشی و توان پنداشتن و بعلاوه دلیری داشت؛ تصور آنکه تب بوسیله پشه منتشر می‌شد در آغاز یک فکر نادانانه یا مهمل بود و یا هرگز به آن فکر نمی‌شد. پیشایند‌ها در جهان واقع با برچسب "مربوط" یا "نامربوط" نمی‌آیند. آزمون نیش پشه به‌عنوان علت، به بعضی طبقه‌بندی از عوامل مربوط و ممکن نیازمند بود، تا سپس بتوان در مورد آن‌ها روش‌های استقرا را بکار زد. با داشتن آن تحلیل پیشین در دست، آنگاه روش‌های استقرا می‌توانند ثابت کنند که بسیار مفید هستند— اما روش‌ها به‌خودی‌خود و بدون بعضی فرضیه‌ها وسایل کافی برای اکتشاف علمی نیستند.

همچنین این روش‌ها به‌خودی‌خود تشکیل‌دهنده قواعد برای اثبات نیستند. کار زدن آن‌ها همیشه بر مبنای بعضی فرضیه‌های مقدم، همان‌طور که در بالا اشاره شد، درباره عوامل علی میسر است، و ازآنجاکه همه ماوقع‌ها نمی‌توانند مورد ملاحظه قرار گیرند، لذا توجه به آن‌هایی که عقیده به امکان علت بودنشان برای مسئله هست محدود خواهد بود. هرچند، این قضاوت ممکن است، با توجه به آن پیشایند‌ها که موردبررسی قرار ‌می‌گیرند، نشان داده شود که بر خطا بوده است. دانشمندان پزشکی برای سال‌های متمادی دست‌های ناشسته را یکی از عوامل حتی ممکن برای عفونت در نظر نمی‌گرفتند، و لذا نمی‌توانستند این‌چنین ناشستگی را به‌عنوان علت بیماری شناسایی کنند. کوتاهی پزشکان در شستن دست‌هایشان (چون علت انتشار عفونت را نمی‌دانستند) موجب چه بیماری‌های ناگفته و مرگ‌های بی‌شمار طی قرون گردید، به‌ویژه تب زایمان/puerperal (یا childbed) که توسط دکترها از مادری به مادر دیگر انتقال داده می‌‌‌‌‌‌‌‌شد، تا اینکه سرانجام اثبات این پیوند علی بلاخیز بوسیله پزشک مجارستانی ایگناز زمل وایز/Ignac Semmelweis و در نیمه قرن نوزدهم نشان داده شد.➥

تا وقتی پژوهشگر نتواند پیشایند‌ها را قبلاً به عناصر مناسب تقسیم کند، عناصری که از قبل نمی‌توانند دانسته شوند، آن پژوهش به مانع بر خواهد خورد. ازآنجاکه تحلیل‌های پیش‌فرض گرفته در استفاده از روش‌ها ممکن است صحیح نباشد و یا ناکافی باشد، نتیجه‌های بدست آمده بر اساس آن تحلیل‌ها می‌تواند همچنان اشتباه از کار درآیند. این وابستگی استقرا بر فرضیه‌های زیرین[یا متضمن] نشان می‌دهد که تکنیک‌های استقرایی به‌خودی‌خود نمی‌توانند اثبات علیت که میل بدان امیدوار بود را فراهم سازد.

یک مسئله دیگر باید هنوز در ذهن باشد. کاربرد روش‌های استقرا همیشه وابسته به همبستگی‌های مشاهده‌شده است، و حتی نیز وقتی نشان داده شود مشاهدات دقیق هستند، آن‌ها می‌توانند کامل نباشند و بنابراین فریبنده باشند. هرچه بیشتر تعداد مشاهدات باشد، احتمال آنکه همبستگی مشاهده‌شده توسط ما بازنمود یک قانون علی اصل باشد نیز بیشتر- اما فارغ از اینکه این تعداد چقدر زیاد باشد، نمی‌توانیم یک پیوند علی را میان مواردی که هنوز مشاهده نشده‌اند نتیجه بگیریم.

این محدودیت‌ها بار دیگر جداگانگی بزرگ استنتاج و استقرا را روشن می‌سازد. یک استدلال استنتاجی معتبر تشکیل‌‌دهنده یک برهان، یا اثبات است، اما هر استدلال استقرایی در بهترین وضع بسیار محتمل است و هرگز اثبات‌کننده نیست. بنابراین ادعای میل مبنی بر آنکه احکام وی "روش‌های اثبات" هستند می‌باید رد ‌شود و نیز این ادعا که آن‌ها "همان روش‌های اکتشاف" هستند.

با همه این‌ها، تکنیک‌های به توضیح درآمده در این فصل بسیار در دانش ‌محوری‌اند و نیز بسیار توانمند هستند. ازآنجاکه برای پژوهشگر ممکن نیست همه پیشایند‌ها را به‌حساب آورد، بکار زدن این روش‌ها باید همیشه بر انگاره یک یا بیشتر فرضیه‌های علی درباره آن پیشایند‌های تحت بررسی باشد. از نبود اطمینان به اینکه کدام عامل (یا عامل‌ها) علت(یا علت‌های) پدیده تحت بررسی هستند، ما اغلب فرضیه‌های جایگزین پیکربندی می‌کنیم و هریک از آن‌ها را در معرض آزمون می‌گذاریم. این پنج روش استقرا که عمدتاً دارای سرشت حذفی هستند، ما را قادر به تعیین آن چیزی می‌کند که آن چیز عبارت است از:

اگر بعض تحلیل‌ها مشخص از پیشایندهای مقدم صحیح باشد، آنگاه یکی از این عوامل نمی‌تواند (یا باید) علت (یا بخشی از علت) آن پدیده مورد پرسش باشد.

این را می‌تواند استنتاج کرد و استنتاج می‌تواند معتبر باشد ولی متقن بودن استدلال همیشه بسته به صحت تحلیل آن مقدمی دارد که مفروض انگاشته شده بود.

روش‌های استقرائی عالی هستند، ولی فقط وقتی می‌توانند نتایج قابل‌اعتماد بدست دهند که آن فرضیه، که در پی تأیید (یا تکذیب) آن هستند، توانسته باشد آن پیشایندها که به‌طور علی مربوط‌اند را به‌درستی شناسایی کرده باشد. این روش‌ها به استنتاج دست آمده‌ها فقط وقتی مجوز می‌دهند که فرضیه به‌عنوان یک مقدمه در استدلال مفروض‌ باشد. سرشت آن توانمندی که این روش‌ها به ما می‌دهد اکنون می‌تواند مشاهده گردد. آن‌ها مسیرهای اکتشاف نیستند؛ آن‌ها قواعد برای اثبات نیستند. آن‌ها ابزار آزمون فرضیه‌ها هستند. تبیین این تکنیک‌های استقرائی، در مجموع، توصیف روش کلی آزمایش‌های کنترل‌شده است که یک ابزار معمول و نا گریز در همه علوم جدید است.